چوک ایران

نام «چوک» به این دلیل انتخاب شده که این قطعه جریان‌های سریع و ناگهانی را «خفه» یا محدود می‌کند تا تغییرات آنی در مدار اتفاق نیفتد. در اصل برای مصارف صنعتی طراحی شده اما در UPSها، آسانسورها و برخی کولرهای اینورتر خانگی هم کاربرد دارد. چوک با حذف امواج فرکانس بالا باعث کاهش نویز در شبکه و دستگاه‌های اطراف می‌شود. این قطعه هم برای سیستم‌های سه‌فاز و هم تک‌فاز ساخته می‌شود و نوع آن بسته به کاربرد متفاوت است. چوک‌های روغنی مخصوص توان‌های خیلی بالا مثل نیروگاه‌ها هستند، در حالی‌که نوع خشک در تابلوهای صنعتی معمولی استفاده می‌شود. بهتر است چوک داخل تابلو نصب شود تا از رطوبت و گردوغبار محافظت شود، هرچند در صورت داغ بودن تابلو می‌توان آن را بیرون و با پوشش مناسب نصب کرد. برای محیط‌های مرطوب یا پرگردوغبار، چوک‌هایی با پوشش رزینی یا اپوکسی و استاندارد حفاظتی IP54 به بالا وجود دارد. صدای ویز یا زوزه چوک معمولاً به دلیل لرزش مکانیکی هسته یا سیم‌پیچ است که اگر زیاد باشد نشان‌دهنده شل شدن بست یا رزین است. چوک تنها روی فازها نصب می‌شود نه روی نول، و برای محیط‌های گرم باید از نوع با کلاس حرارتی بالاتر مانند Class H استفاده کرد.

مقاومت اهمی چوک بسیار کم است و افت ولتاژ آن کمتر از سه درصد می‌باشد. هسته آن معمولاً از ورق‌های سیلیکونی یا فریت ساخته می‌شود و چوک‌های چند‌هسته‌ای راندمان بالاتر و احتمال اشباع کمتری دارند. اشباع هسته زمانی رخ می‌دهد که جریان بیش از حد از آن عبور کند و خاصیت القایی از بین برود. چوک از IGBT در برابر جریان‌های ناگهانی محافظت کرده و در خروجی اینورتر، پیک‌های ولتاژ را تا حدود ۳۰ درصد کاهش می‌دهد. همچنین تا حدودی موجب بهبود ضریب توان می‌شود. تأثیر مستقیمی بر مدار ترمز دینامیکی ندارد اما جریان برگشتی را ملایم‌تر می‌کند. در سیستم‌های چنداینورتره، هر اینورتر باید چوک مجزا داشته باشد تا جریان برگشتی به دیگری منتقل نشود. چوک خروجی معمولاً تا فرکانس ۵ تا ۱۰ کیلوهرتز عملکرد مؤثر دارد و در فرکانس‌های بالاتر باید از فیلتر سینوسی استفاده شود.

چوک را می‌توان به‌صورت افقی یا عمودی نصب کرد، ولی حالت عمودی برای تهویه بهتر توصیه می‌شود. محل نصب معمولاً بعد از فیوز و قبل از اینورتر است تا در صورت اتصال کوتاه، فیوز از مدار محافظت کند. در دمای زیر صفر بهتر است تابلو قبل از راه‌اندازی کمی گرم شود تا رطوبت روی چوک ننشیند. استفاده موازی از دو چوک تنها در شرایط خاص و با مشخصات کاملاً یکسان مجاز است. برای توان‌های بالاتر از ۱۰۰ کیلووات باید از چوک‌های ماژولار چند‌هسته‌ای با خنک‌کاری اجباری استفاده کرد. در سیستم‌های سه‌فاز متعادل نیازی به چوک روی نول نیست، چون جریان نول وجود ندارد. نصب چوک باعث از بین رفتن کامل خطای Earth Fault نمی‌شود اما احتمال آن را کاهش می‌دهد. برای اینورتر دلتا ۵٫۵ کیلووات، چوک با جریان نامی حدود ۱۲ آمپر و درصد اندوکتانس ۳ یا ۵ درصد مناسب است. در شرایط نگهداری مطلوب، عمر مفید چوک بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال است. خرابی معمولاً بر اثر اضافه‌جریان دائم، تهویه نامناسب، رطوبت بالا یا لرزش مکانیکی رخ می‌دهد.

در کاربرد آسانسور، چوک از ورود جریان ناگهانی به شبکه در هنگام استارت یا توقف جلوگیری کرده و مانع ایجاد نویز در طبقات می‌شود. در موتورهای سنکرون کنترل‌شده با درایو نیز برای حفاظت سیم‌پیچ از آن استفاده می‌شود. در پمپ‌های سابمرسیبل به‌دلیل کابل‌های بلند و محیط مرطوب، استفاده از چوک خروجی یا فیلتر سینوسی ضروری است تا از انعکاس موج و آسیب به موتور جلوگیری شود. برای تست ساده چوک با مولتی‌متر، کافی است مقاومت اهمی بین دو سر فاز اندازه‌گیری شود که باید چند دهم اهم باشد و صفر مطلق نباشد. در نهایت، امکان سفارش چوک با مشخصات خاص مانند جریان، ولتاژ و درصد اندوکتانس دقیق نیز در کارگاه‌های تخصصی وجود دارد.